'Ak Parti'nin gücü güçsüzlük haline geldi'

AK Parti “artık bir model olmaktan uzaklaşıyor” eleştirilerine ne diyorsunuz?
İktidarın otoriterleştiği, sosyal mühendisliğe yöneldiği bir gerçek. AKP, sadece siyasi İslam hareketini değil Türkiye’yi de reformlarla değişimden geçirdi ve Ortadoğu’da kâh arzu nesnesi, kâh nefret odağı olmaya başladı. Ekonomik dinamizm, siyasi güvenilirlik, reformlarda süreklilik ve yumuşak kültürel iklim Türkiye modelinin ideallerini tanımlıyor. Biri olmadan diğerleri olmaz. Gezi olayları kültürel iklimin bozulduğunun işaretlerini verdi.

‘DELİKANLI İSLAMCILAR’ HAREKETİYDİ

Ortadoğu’ya demokrasi modeli olan AK Parti’ye ne oldu o zaman?
‘Mühendisler ve İdeoloji’ kitabımda sosyal mühendislik üzerine çalışırken, tek aktör patolojisinin demokrasi için önemli bir zihinsel engel teşkil ettiğini saptamıştım. AKP bugün bu sorunu yaşıyor gibi. Gücü güçsüzlük haline geldi. Hizmet anlayışı İslami mühendisliğe, hareket de tek aktör patolojisine dönüşürse bir şeyler oluyor demektir. AKP, Necmettin Erbakan’ın pederşahi liderliğine karşı çıkmış ‘delikanlı İslamcıların’ hareketi olarak kendini göstermiş, eşitler arası liderlik ve dayanışmacı yol arkadaşlığını benimsemişti. Bugün homojen, tek sesli, biat arayışında bir parti görünümde. Biat sadece parti içinde, parti büyükleri arasında değil, parti dışında, gazeteciler, medya patronları, aydınlar nezdinde de aranıyor.

Toplumun bu denklemdeki yeri nedir sizce?
Türk toplumunun fertleri bugün kendi farklılıklarını keşfetmek istiyor. Göç veren değil göç alan ülke oldu Türkiye. Sadece sığınmacıları değil, Türkiye’nin yeni fırsatlar yaratılabileceğine inanan, Ortadoğu’dan, diğer ülkelerden gençleri, sanatçıları çeken bir kent mekânı olmaya başladı. Ilımlı İslam değil, ‘ılımlı kültürel iklim’ dediğim bu. Türkiye’nin kültürel avantajlarını unutmamak lazım. AKP, Gezi’yi kendinin dışında ve kendisine karşı olarak algılayarak, bu avantaja inananları karşısına almaya başladı. Kaba, hoyrat bir tavır takındı. Gezi, bu anlamda dönüm noktası.

‘AK PARTİ İNCİTTİĞİ İNSANLARI GÖRMÜYOR’

Türk modeli denen ‘modern İslam’ ile Gezi çelişmiyor mu?
Gezi, Türk modelinin ne olmadığının değil, ne olduğunun en iyi göstergesi. Çünkü Türk modeli demek tüm topluma nüfuz etmiş ‘ılımlı İslam’ değil, farklı seslerin çıkabilmesi, ılımlı bir kültürel iklim yaratabilmek demekti. Ama ne yazık ki AKP kendi algı sınırına dayandı. Kendinin haksızlığa uğradığını düşünüyor, incittiği insanları görmüyor. Hizmetin bile ters tepebileceğini anlamamakta ısrar ediyor. Kentsel dönüşümü abartırsanız, sermayeye teslim ederseniz, yahut ahlâk adına, devlet, polis gözetiminde tutarsanız, vatandaşın özgürlük alanını kısıtlarsınız. Vatandaşın, kentlilerin, orta hallilerin, gençlerin itiraz etmesi demokrasinin gereğidir.

‘Modern Mahrem’ kitabınızdan bu yana türban konusu hayli ilerledi. Bugün türban serbest.
Bana göre bu normalleşmedir. Modernliğin gereğidir. Kadınların Müslüman erkekler kadar milletin vekilleri olmak hakkı vardır; eşitliktir. Ama işin bir de mahrem tarafı var. İnsan hınzırca düşünmeden edemiyor. Kadın erkek milletvekilleri, aynı sıralarda, yan yana oturmaya devam edecek mi? Aralarındaki fısıldaşmalar, gülüşmeler konu olacak mı? Dahası, örtülü kadın milletvekilleri söz alacak mı Meclis’te? Çünkü İslami kültürel kodlar, mahremin korunması açısından baktığımızda kadın sesi, kadınlı erkekli meclisler çok da meşru değil.

Son dönemdeki öğrenci evleri tartışmasına ne diyorsunuz?
Devlet vatandaşın apartmanına, yaşamına, yediğine içtiğine elini ya da dilini uzatırsa, bunun adı her yerde ceberut devlettir. Komünist Çin ile İslami İran arasında bu açıdan fark yok. Günahla suçu birbirinden ayırt etmezsek, başka bir siyasi yapıya doğru gidiyoruz demektir. Bu kabul edilemez. Buna sadece laikler karşı çıkmaz, İslam’ın siyasete alet edilmesine göz yummak istemeyen dindarlar ve devletin gücünü kısıtlamak isteyen liberaller de karşı çıkar.

Bir arada yaşayabilmek için nasıl bir çare geliştirmek gerekiyor peki?
Anayasa üzerinden yeni bir anlaşma zemini kurmak, sekülarizmi daha çoğulcu hukuksal/kurumsal temeller üzerine oturtmamız gerekiyor. En önemli sınav Alevilik - Sünnilik arasındaki ilişkilerin ve hakların yeniden düzenlenmesi olacak. ‘Çoğunluğuz, hakkımızdır!’ anlayışının tehlikeleri yeterince anlaşılmadı. Siyaseten çoğunluk değişken bir kavramdır. Bugün AKP çoğunluk ama siyaseten çoğunluklar kalıcı olamazlar. Seçimlerin, demokrasinin, eşyanın tabiatına aykırı.

‘KARŞIT MÜSLÜMAN SEÇKİNLER’ OLUŞTU

Franco-Türk derneği tarafından ödüle layık görülen Dilek Yankaya’nın “İslami burjuvazi ve Türk modeli” çalışmasında tez hocasıydınız. İslami sermaye sınıfsal olarak, burjuvazi diye adlandırılacak seviyeye ulaştı mı sizce?
İslami burjuvazi üzerine yazılmış çok tez yok. Yankaya’nın tezi MÜSİAD üzerinden giderek İslami burjuvazinin oluşumunu ele alıyor. Bu AKP’nin hem kendi dönüşümünü hem de burjuvaziyi dönüştürmesini anlamak için önemli bir tez.

Yeşil sermaye ile İslami burjuvazi benzer kavramlar mı?
Yeşil sermaye petrol zengini Arap dünyasını tanımlıyor; petrol bir rant. Türkiye’deki girişimci sınıflar ise piyasa kuralları içinde üreterek kazandı. İslami ekonomik aktörlerin isminin burjuva olarak belirlenmesi bile bu sermayenin geldiği noktanın önemini, sosyal bir sınıf olarak ortaya nasıl çıktığını gösteriyor. Soru burjuvazinin rengi olup olamayacağı, nereye kadar yeşil? İslami burjuvazinin bu kadar rengi var mı? Burjuvadan farkı nedir? İslamiyet ile bağlantısını nereye kadar ve nasıl koruyacak? İslami ahlaktan mı söz edilecek, iş ahlakından mı? Bu çalışma gösteriyor ki, İslami burjuvazi iş ahlakına vurgu yapıyor, işinde başarı olmak, rekabet edebilmek, esneklik, pragmatizm, dışarıya açılma, ön planda. Bir başka önemli soru da şu: Devletin kendisine bir rol biçmesi karşılığında İslami burjuvazi özerkliğini mi koruyacak, yoksa varlığını borçlu olduğu AKP iktidarının arkasında hizaya mı girecek? Bugünkü burjuvazinin aranan liberal söylemde rolü ne olacak? Müslüman işadamları bağımsız hareket edecek mi? TÜSİAD’ın devlet söyleminden ayrışması, özerkleşmesi de zaman almıştı. Ama sanıyorum ki AKP ve İslami burjuvazi arasındaki farklılaşmaları yahut paslaşmaları önümüzdeki günlerde daha çok gözlemleyeceğiz.

“AK Parti eşittir İslami burjuvazi” diyemeyiz o halde?
Çok haklısınız. İslami burjuvaziyi de AKP ile sınırlayamayız. Bu bir parti değil. Bir güç odağı olabilir. Baskı grubu olabilir. MÜSİAD gibi. ‘MÜ’nün çağrıştırdığı ikili anlam, yani müstakil ve Müslüman, aslında işin özünü yansıtıyor. Bu ikili AKP ile İslami burjuvazi arasında ki dönüşümü anlamamız için anahtar olacak. AKP’den, siyasi hesaplardan bağımsız, müstakil bir ses mi çıkaracaklar, yoksa kâr/çıkar hesapları ve devlet gücüne mi sığınacaklar? AKP iktidarı Müslümanlığı referans alan yeni seçkinlerin ortaya çıkmasına ve iktidardan pay almasına müsaade etti. Cumhuriyet seçkinlerine nispet ‘karşıt Müslüman seçkinler’ oluştu. İslami burjuvazi bunlardan biri. Ama artık düpedüz burjuvalar. Karşıtlık vurgusu zayıflıyor; mazlumluk, dışlanmışlık, batı karşıtlığı artık eğreti duruyor. Sosyolojik temelli bir sınıfsal oluşum görüyoruz. Sadece ekonomik güçlerini kullanarak dışa açılmalarıyla, Arap ülkelerinde gösterdikleri varlıklarıyla değil, aynı zamanda kendi yaşam biçimleri, tüketim alışkanlıkları, çocuklarının yükselme haritasını nasıl arzuladıkları, tüm bunları içeren bir tanım İslami burjuvazi.

HELAL SERTİFİKA ARAYIŞI YAYGINLAŞIYOR

Bu sınıf nereye kadar seküler burjuvaziden farklı?
Ekonomik güç ellerine geçince, aşağı yukarı benzeşmeye başlıyorlar. Az çok aynı okullara gidip, aynı tüketim kurallarını ‘biraz daha ‘İslamca’sıyla uyguluyorlar. Müslümanlar farklı yaşam alanlarının tadına varmak, hiçbir şeyden geri kalmamak istiyorlar. Eh, ‘helal sertifika’ arayışı da, yeme içmeyle sınırlı kalmayıp yaygınlaşıyor!

Peki İslami burjuvazinin bu kadar hızlı gelişmesinin ardındaki faktörler neler?
Bunda 3 büyük aşama rol oynadı. Birincisi iktidara taşınan bir partinin başarısında, iyi yönetiminde rol oynamaları. İkincisi, AB’ye üye olma: Avrupalılaşma serüveninde, Müslüman işadamları, rasyonel ekonomik koşullara uyan, Batı’yı dışlamayan kendisi de Avrupalılaşan bir çizgi izleyerek güçlendi. Türkiye’nin model olarak ortaya çıktığı Arap Baharı ise üçüncü faktör. Türkiye, AB’nin istenmeyen adayıydı. Halbuki şimdi Arap baharının ardından Türkiye modeli tartışmaları gündemde. Bu da İslami burjuvazinin konumunu güçlendirdi. Türkiye modelinin en önemli ayağı.

KAMUSAL DÜZEN ÖZGÜRLÜKLERİN ÖNÜNE GEÇTİ

Şimdi bakınca Gezi sürecini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gezi hareketini ‘park’ hareketi olarak inceledim. Park çok önemli bir kamusal alan sembolü. Sembolün de ötesinde fiziksel bir mekan, bahçe. Park, ağaçlarıyla aynı zamanda tabiatın korunabildiği, kentin ortasında bir nefes alanı… Kamusal alansa özgürce konuşabileceğimiz, tartışabileceğimiz, fikir teatisinde bulunabileceğimiz, gözaltında kalmadan yaşayabileceğimiz bir serbestlik alanı. Tabii bu bir ideal. Devletin, kanunların, polisin hükmü olmayan kamusal alan olmaz. Fransa’da da kamusal alan çok disipline edilmiş bir alandır. Ama bu özgürlüklerin önüne geçmez. Gezi olayları sonrası AKP hükümetinin ortaya çıkan yüzünde, kamusal düzen, kamusal özgürlüklerin önüne geçti. Çünkü kamu düzeni adına giderek her türlü muhalefete ve farklı yaşamlara karşı tahammülsüzlük, baskı ve şiddet kullanımını da içeren bir biçimde dışa vurulmaya başladı.